De rechtspraak wordt nauwelijks democratisch gecontroleerd. Rechters hebben veel ruimte. Klagen is daarom niet aan de orde, meent jurist Bart van Riel.
Klagende rechters in de media, het is bijna een vertrouwd beeld geworden. Continu verschijnen ze op tv om hun zorgen uit te spreken over de ‘barre omstandigheden’ waarin ze moeten werken. Ze vinden dat kabinetten ‘al jaren de rechtspraak ondermijnen’. De voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak stelde in deze krant dat men ‘50 miljoen per jaar tekortkomt’ (Trouw, 23 maart). Een Bossche rechter heeft uit ‘protest’ zelfs zijn ontslag ingediend.
Is het nu werkelijk zo slecht gesteld met onze rechters?
Begin jaren negentig heeft journalist Bert Molenaar een boek met aantal interviews met rechters gepubliceerd, getiteld ‘Rechters. Opkomst van de zwarte macht’. Daarin komt ook een beeld naar voren van de werkomstandigheden in die tijd.
Rechters moesten een kamer delen of thuis werken. De belabberde koffie en lunch in plastic zakjes moesten zelf betaald worden. Het salaris was laag. Maar desondanks was het eindoordeel over hun vak positief. Zij wezen op de hoge mate van voldoening die het werk geeft en het feit dat het werk minder zwaar en hectisch is dan de advocatuur. Benoeming voor het leven biedt ook een uitstekende mate van ontslagbescherming. Dat rechters massaal hun vak voor een commercieel beroep zouden inruilen, lijkt me ook in deze tijd niet aan de orde.
Rechters zouden er beter aan doen om te stoppen met hun gejammer in de media. Het doet vooral afbreuk aan hun gezag. Dat de minister geen blanco cheque uitschrijft is immers volkomen terecht. De rechterlijke macht is het minst democratische element in onze rechtsstaat: we kunnen rechters niet kiezen, niet ter verantwoording roepen en niet afzetten. Ons enige controlemiddel is de openbaarheid van de zitting, maar de publieke tribune is in Nederland meestal leeg.
Impeachment
Vergelijk dat eens met de Verenigde Staten, met hun juryrechtspraak en mogelijkheid tot afzetting (impeachment); vorig jaar is een Californische rechter daadwerkelijk afgezet. Daar kan men weliswaar verschillend over denken, maar democratisch is het zeer zeker wel. En in Nederland zouden we daar best wat van kunnen leren.
De ‘opkomst van de zwarte macht’ is namelijk niet opgehouden in de jaren negentig, maar heeft zich stelselmatig doorgezet. Zodanig dat de rechter zich steeds meer als wetgever is gaan gedragen. Daardoor schuiven we op naar een dikastocratie: een heerschappij van niet-verkozen magistraten.
Zo heeft de rechtspraak een regelgevend orgaan gecreëerd: het Landelijk Overleg Vakinhoud Civiel en Kanton & Toezicht. Hier worden, onder de noemer ‘aanbevelingen’, aan de lopende band beleidsregels vastgesteld, terwijl het uitvaardigen van regelgeving door rechters in strijd is met de wet en de trias politica. En het gaat nog verder. Vorig jaar heeft dit orgaan zelfs een (concurrerend) bedrijf platgelegd door alle rechters in den lande ‘aan te bevelen’ de arbitragevonnissen van e-Court niet langer goed te keuren – waardoor ook grote bedrijven als Bol.com en CZ benadeeld werden. Zoiets hoeft een minister niet te proberen.
In plaats van medelijden te hebben moeten we juist eens nadenken over de plaats van de rechtspraak in onze democratie. Is het werkelijk zo dat we genoegen nemen met enkel de openbare zitting als democratische legitimatie van deze macht? Of willen we juryrechtspraak, meer camera’s in de zittingzaal, of mogelijkheden om rechters af te zetten? In ieder geval staat vast dat de democratische controle op deze macht een heel stuk beter kan. Laat ons dus niet meehuilen met deze wolven, maar bekijken waar we heen willen met de rechtspraak. Wie betaalt, bepaalt.
Lees ook:
De kwaliteit van de rechtspraak staat onder druk door hoge werkdruk en ict-problemen
De rechtspraak heeft te weinig geld en mensen om de kwaliteit te verbeteren, te innoveren en de doorlooptijd van rechtszaken te verkorten. Dat concludeert de Commissie Visitatie Gerechten, die de stand van de rechtspraak onderzocht, in een nieuw rapport dat in maart is uitgekomen.
Rechters komen miljoenen te kort
Voor het eerst in zijn geschiedenis meldt de Raad voor de rechtspraak in de jaarcijfers 2017 een tekort van bijna 27 miljoen euro. De raad noemt de financiële positie van de rechtspraak “zorgelijk”.
Het bericht Mr Bart van Riel: Rechters moeten echt ophouden met jammeren in de media verscheen eerst op SIN-NL.