30 april 2019
Als je als willekeurige burger tegenover de staat in een rechtszaak komt te staan, hoed je dan maar. Ik heb een voorliefde voor die Amerikaanse uitdrukking ‘the people versus…’. Het drukt uit dat de staat namens het volk opereert, recht zoekt namens de bevolking. Hier doen we ’t met de Staat der Nederlanden, of het Openbaar Ministerie. Soms zien we ook zaken waarin je je afvraagt namens wie de staat eigenlijk procedeert, en wiens belang ermee wordt gediend. Van het volk? Van het recht? Of stiekem toch van een halsstarrige staat, die weigert eigen fouten en tekortkomingen te erkennen?
Ik doel op de slepende kwestie van de hardhandige stopzetting van kinderopvangtoeslagen in 2014. Ik schreef er eerder over, onder het motto ‘Boevenstreken van de Belastingdienst’.
Ruim 235 mensen werd hun recht op kinderopvangtoeslag ontzegd in een doorgeslagen fraudejacht, en velen kwamen daarna in de financiële problemen. Ze kwamen op een zwarte lijst, werden van het kastje naar de muur gestuurd door een overheid die zich van z’n lelijkste kant liet zien, en het duurde jaren voordat een vorm van excuus volgde, en, in sommige gevallen, een kleine schadevergoeding.
De Tweede Kamer kon het moeilijk geloven. Ik ook niet.
Voordat de overheid ‘sorry’ zei, was eerst een vernietigend rapport nodig van de Nationale Ombudsman en een forse tik op de vingers door de Raad van State. Er was gehandeld in strijd met de beginselen van behoorlijk bestuur. Staatssecretaris Menno Snel (Financiën) erfde het probleem van zijn voorgangers en moest vorig jaar diep door het stof, onder meer vanwege de rammelende informatievoorziening aan het parlement.
Snel beloofde schoon schip. Hij schakelde de landsadvocaat in, voor een ‘herbeoordeling’ van alle dossiers. Snel beloofde ‘een frisse juridische blik’. Nee, er zouden geen stukken meer worden achtergehouden voor de rechter – zoals eerder was gedaan. En, de inschakeling van de landsadvocaat moest juist worden gezien als ‘hulp’ voor de burgers. Om te voorkomen dat de Belastingdienst / Toeslagen dezelfde fouten nog eens zou maken. Het was absoluut niet de bedoeling dat de peperdure advocaten van het kantoor Pels Rijcken onschuldige burgers zou intimideren. Snel: “Het idee dat de landsadvocaat aan de kant stond om de mensen die al last hadden gehad van deze situatie nog verder in het nauw te dringen, is echt een verkeerde voorstelling van zaken”.
De Tweede Kamer kon het moeilijk geloven. Ik ook niet. De afgelopen dagen kwam de aap uit de mouw. De Raad van State maakte in een van de beroepszaken andermaal gehakt van de stopzetting van kinderopslag in 2014 en ook hoe de dienst nadien opereerde. Wie procedeerde er namens de staat? Jawel, de landsadvocaat. Het gevecht van de staat tegen de eigen burgers gaat dus gewoon door. Met de landsadvocaat in de rol van uitvoerder.
Het wordt met de uitspraak van de Raad van State steeds duidelijker dat de Belastingdienst hardleers is.
Eén van de kwesties die hier speelt, was dat de staat betoogde dat als iemand ná de onrechtmatige stopzetting halverwege 2014 geen, of geen volledig gebruik had gemaakt van opvang, of slechts deels kón betalen (omdat het voorschot werd geschrapt), vervolgens het recht op een toeslag verviel. Een perverse bestuurlijke redenering, die met verve door de landsadvocaat werd verdedigd. Dus: je trapt iemand in een hoek, en als iemand weer op eigen benen probeert te staan, sla je hem of haar knock-out en procedeert doodleuk door. Het is een van de vele onderbelichte aspecten in deze affaire.
In deze zaak werd ook en betalingsverschil van 115 euro (over 2013) aangegrepen om een heel jaar aan voorschot van bijna 12.000 euro terug te vorderen, analyseerde Jan Kleinnijenhuis in Trouw. Hier knokt de staat dus tegen z’n eigen burgers. Tot het bittere eind. De landsadvocaat verdiende er een kleine 300.000 euro aan. De Belastingdienst ‘bestudeert’ de uitspraak van de Raad van State.
In het laatste debat zei Snel dat hij niet op de stoel van de belastinginspecteur kan zitten en zich niet kan bemoeien met individuele zaken die onder de rechter zijn. Dat principe klopt. Tenzij blijkt dat het gaat om beleid – dan is er maar één de baas: de staatssecretaris. En het wordt met de uitspraak van de Raad van State steeds duidelijker dat de Belastingdienst hardleers is. Geen maat weet te houden. Dat het beleid is. Dat de staat niet terugkeert op z’n schreden. Dat het eerdere excuus aan gedupeerden dus het zuinigst denkbare sorry was.
Als er nog iets op te biechten is, kan Menno Snel het maar beter spoedig doen.
Er komt onder druk van de Kamer een onderzoek naar alle andere zaken in de jaren 2014-2016, naar hoe de Belastingdienst omging met burgers bij wie toeslagen werden stopgezet. In de coalitie was verzet tegen dat onderzoek door de Auditdienst Rijk – het werd in de wandelgangen een motie van wantrouwen tegen Snel genoemd. Nou, dan weet je het wel. Ik vermoed dat we nog heel veel lelijks zullen zien, in ernst en omvang.
Binnenkort gaat de directeur Toeslagen het gesprek aan met afvaardigingen van de 235 gedupeerde ouders, zodat zij gehoord worden. Daarna zal Snel ook nog persoonlijk gesprekken voeren. De Kamer was Snel dankbaar dat hij dit wilde doen. Dat was belangrijk, omdat het vertrouwen van burgers in de rechtsstaat was geschaad. Of, in de woorden van Menno Snel, omdat ‘een hele hoop mensen hierdoor vertrouwen in de overheid en vertrouwen in de manier waarop zij door de Belastingdienst bediend worden, zijn kwijtgeraakt. Dat is, denk ik, heel terecht’.
Ik vraag me af wat we moeten vinden van dat luisteren naar gedupeerden en herstel van vertrouwen. Vooral als je tegelijk doorgaat met procederen tegen de burgers die in de steek zijn gelaten door de overheid.
Fouten uit het verleden beginnen terug te slaan op de huidige staatssecretaris: het zijn fouten in het heden. Als er nog iets op te biechten is, kan Menno Snel het maar beter spoedig doen. Anders verliest hijzelf in rap tempo vertrouwen dat hier in geding is. En dat zou dan heel terecht zijn.
Het bericht Pieter Klein: De staat strijdt tegen de eigen burgers verscheen eerst op SIN-NL.