Digitale uitvraag patiënten heeft nog flinke weg te gaan

Het digitaal uitvragen van patiënten over wat ziekenhuiszorg hen heeft opgeleverd, heeft nog een aantal flinke stappen te gaan. Als je uitkomsten met elkaar wilt kunnen vergelijken is het wenselijk dat ziekenhuizen uiteindelijk een databank met dezelfde compacte vragensets gaan gebruiken in plaats van elk hun eigen vragenlijsten. “Daar zitten we tegenaan, maar er zijn nog beren op de weg”, meent Linda Mook.

Mook is projectleider bij Erasmus MC voor het verbeteren van de digitale uitvraag van patiënten. Digitale uitvraag van patiëntervaringen voorafgaand aan het bezoek van de poli is belangrijk, legde zij uit op het NFU e-Health congres, omdat het spreekuur dan sneller gaat over de waarde van de zorg voor de patiënt. Wat had baat en wat niet?

Databank versus maatwerk

Op de weg naar waardegedreven zorg zijn meer vragenlijsten te verwachten voor patiënten. Mooks onderzoek beoogt bloot te leggen hoe je zo betrouwbaar mogelijk kan uitvragen, met veel kortere vragenlijsten. Bijvoorbeeld met 4 vragen in plaats van 20. Maar welke vraag brengt het relevante antwoord?

Wenselijk, maar ingewikkelder nog is het om landelijk vergelijkbare gegevens zo te verzamelen dat ze op de juiste manier worden gebruikt. Als verzekeraars ziekenhuizen willen scoren op hoe goed ze zijn en ze erop gaan afrekenen, moet het invoeren van PROM’s ‘patient-reported outcome measure) in kwaliteitsregistraties niet over een nacht ijs.

Want wanneer is behandeling een succes? Hoe tevreden is een vrouw 5 jaar na een borstkankerbehandeling? Dat is een individuele vraag. Wanneer moet je overgaan tot een behandeling? Dat blijft maatwerk.

 SKIPR sprak op 12 december 2018 met de geïnterviewde op de slotmanifstatie van het NFU programma e-Health

Het bericht Vragenlijsten aan patienten over uitkomsten van zorg nog niet optimaal verscheen eerst op SIN-NL.

Deel dit artikel:

DEN HAAG – HMC Bronovo in Den Haag gaat mogelijk dicht. Ook sluiting van HMC Antoniushove in Leidschendam wordt niet uitgesloten. Het Haaglanden Medisch Centrum (HMC) overweegt de ziekenhuizen te sluiten of sterk uit te kleden. Eind januari besluit het bestuur wat er van de HMC-vestigingen overblijft. Het streven is om de zorgprocessen en huisvesting te ‘optimaliseren en concentreren’, aldus een verklaring.

‘De scenario’s die we verkennen gaan uit van een 1, 2 of 3 locatie-model’, laat HMC weten in een verklaring naar aanleiding van berichtgeving in het AD, zaterdag. De kans is groot dat het Bronovo gaat sluiten: het verloor de afgelopen jaren al meerdere afdelingen aan HMC Westeinde. Antoniushove kreeg nog onlangs het nieuwe Kankercentrum in huis.

Het ziekenhuis aan de Bronovolaan in het noorden van Den Haag is één van de drie HMC-vestigingen, naast HMC Westeinde in Den Haag en HMC Antoniushove in Leidschendam. Bronovo was lange tijd het vaste ziekenhuis voor leden van de koninklijke familie. De afdelingen dragen de namen van de Oranjes. Zo is de kinderafdeling genoemd naar koning Willem-Alexander.

Bronovo verloor al meerdere afdelingen

Het HMC is al langer bezig taken te concentreren en het ziekenhuis dat beroemd werd door de geboortes van de prinsessen Amalia, Alexia en Ariane uit te kleden. Westeinde in Den Haag blijft daarbij de belangrijkste vestiging, mogelijk straks de enige. De afdeling verloskunde van Bronovo gaat binnenkort naar het nieuwe Moeder-Kind Centrum bij Westeinde. Drie jaar geleden werd bekend dat Bronovo ging samenwerken met LUMC Leiden in het Universitair Kankercentrum. Het Kankercentrum kreeg twee vestigingen: LUMC Leiden en MCH Antoniushove.

In augustus leidde het tekort aan IC-verpleegkundigen ertoe dat het HMC-bestuur besloot ook de afdeling intensieve zorg van Bronovo per 1 oktober te sluiten. De vier intensive care-bedden van Bronovo moesten verhuizen naar Westeinde. De SEH (spoedeisende hulp) van Antoniushove ging overigens vorig jaar al dicht. Toen werd gezegd dat  Leidschendammers voor spoedhulp terechtkonden bij de toen net vernieuwde SEH  van het nabije Bronovo. Dat valt voor hen nu ook mogelijk weg.

‘Prematuur’ om te zeggen dat ziekenhuizen dichtgaan

Volgens een woordvoerster van HMC is het ‘redelijk prematuur’ om te zeggen dat Bronovo of Antoniushove dichtgaan. ‘Er is nog geen enkel besluit genomen. Er wordt gekeken naar alle toekomstscenario’s waarbij echt alle opties voorliggen.  Het is een hele brede verkenning die we al enige tijd zorgvuldig vormgeven, in overleg met alle partijen. Daarbij hebben we ook te maken met de eis van de overheid dat de zorg nul procent duurder mag worden, en met de schaarste aan gespecialiseerd zorgpersoneel.’

LEES OOK: Verklaring HMC: meerdere toekomstscenario’s voor Bronovo en Antoniushove

Het bericht Mogelijke sluiting koninklijk ziekenhuis Bronovo en HMC Antoniushove verscheen eerst op SIN-NL.

A.C. Hieronder het blog van Arianne Beckers, kapitein-arts bij de Koninklijke Luchtmacht in Medisch Contact 27 december 2018. De vader van Arianne zo schrijft zij zelf is advocaat.
Via internet lijkt het erop dat dit Mr G. A. C. Beckers is.

Inmiddels is bekend dat artsen en advocaten/juristen heel nauwe banden hebben, vaak zijn zij vriendjes uit de studententijd en waren lid bij dezelfde studentenvereniging veelal het Corps. U weet wel die vereniging met die verschrikkelijk vernederende en soms gevaarlijke ontgroeningspraktijken, bv Vindicat leidend tot hersenoedeem en hersenletsel…..

Onderstaand artikel van Arianne Beckers maakt duidelijk dat uw Nederlandse eigen huisarts of medisch specialist vooral aan zijn eigen belang of dat van de collega denkt en niet aan uw belang. Uw eigen arts is goed op de hoogte van uw medische situatie en hoort u te helpen, dat heet zorgplicht. Er is niets op tegen wanneer uw eigen arts de feiten van uw medische situatie op uw verzoek op schrift stelt en aan u deze brief geeft.
Nederlandse artsen weigeren, helaas.
U kunt vragen om een kopie van uw medisch dossier en dan dit geven aan de betrokken instantie, maar u hebt wel de handtekening nodig van uw arts om te bevestigen dat hij zij uw arts is en dit uw medisch dossier. Dit is moeilijk te realiseren.
Veel beter kunt u naar een Belgische arts gaan en uw arts om een verklaring vragen. Meestal is deze bereid om de feiten gewoon op schrift te stellen, zodat u daadwerkelijk geholpen wordt.
U kunt bij SIN-NL informatie krijgen over Belgische artsen: info at sin-nl.org

Een onschuldig briefje van de huisarts?

Van arts tot jurist, van dochter tot vader*P

Vroeger leek het me wel eens leuk om in de advocatenschoenen van mijn vader te staan. Gelukkig is dat er nooit van gekomen. Wat ik niet heb zien aankomen, is dat ik in mijn artsenbestaan regelmatig geconfronteerd word met juridische vraagstukken. Vaker denk ik terug aan de discussies met mijn vader aan de keukentafel. Lees verder : medischcontact.nl

^{*Deze nieuwe blog reeks komt daadwerkelijk voort uit discussies tussen mijn vader en mij. Tussen dokter en jurist. Ik publiceer deze met als doel om er niet alleen zelf iets van op te steken, maar wellicht ook een handvat of wake-up call te geven aan collegae. Voel u vrij om te reageren of om aan te vullen.}

Het bericht Waarom uw Nederlandse arts geen briefje voor u geeft en uw Belgische arts wel verscheen eerst op SIN-NL.

Drie nieuwe leden rvt bij Rijndam Revalidatie

• Skipr Redactie
• 31 december 2018
• 5 keer gelezen
• 0 reacties

Per 1 januari 2019 heeft Rijdam Revalidatie drie nieuwe leden in de raad van toezicht. Dat zijn Jeltje Schraverus, Carmen Vleggeert-Lankamp en Hans van der Schoot. Zij vervangen drie leden van wie de zittingstermijn op 31 december is verstreken. Renée Barge, René de Groot en Rob de Vries stoppen als toezichthouder.

Dat meldt Rijndam Revalidatie op 31 december in een persbericht. Jeltje Schraverus is een ervaren bestuurder en consultant binnen de gezondheidszorg. Zij is interimbestuurder van de Noorderbrug en daarnaast lid van de raad van commissarissen van Yarden en commissaris bij De Friesland.

Carmen Vleggeert-Lankamp is benoemd als lid raad van toezicht op voordracht van de cliëntenraad. Zij is neurochirurg en als staflid verbonden aan zowel het Leids Universitair Medisch Centrum als aan het Spaarne Gasthuis. In het Spaarne Gasthuis is zij tevens medisch manager neurochirurgie.

Hans van der Schoot heeft een lange carrière binnen de gezondheidszorg en is nu voorzitter van de vereniging Samenwerkende Topklinische Opleidingsziekenhuizen. Van 2004 tot 2018 was hij voorzitter van de raad van bestuur van het St. Lucas Andreas ziekenhuis/OLVG.

Het bericht Drie nieuwe leden rvt bij Rijndam Revalidatie: J.Schaverus, C. Vleggeert -Lankamp en H. vd Schoot verscheen eerst op SIN-NL.

Zwijgen was voor Adrienne Cullen geen optie

Adrienne Cullen (1960 – 2018)

Door een medische fout werd de kanker van Adrienne Cullen veel te laat ontdekt. Jarenlang streed de Ierse voor openheid. Deze maandag overleed ze.

Het was een prachtige dag geweest, 10 december in het Zuid-Ierse Cork. Adrienne Cullen, kankerpatiënt en slachtoffer van een medische fout in Nederland, kreeg die dag een eredoctoraat van de Universiteit Cork. „Ze trokken alles voor me uit de kast: alle professoren waren in vol ornaat”, vertelde Cullen een week later glunderend. „En ze hielden rekening met hoe ziek ik ben: het diner met de hoogleraren was in een kleine ruimte, waar ik comfortabel kon zitten en niet ver hoefde te lopen.”

Cullen kreeg de titel vanwege haar strijd voor openheid rond medische fouten in Nederland, na een medische fout in het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) die haar fataal zou worden. Maandag is de Iers-Nederlandse Cullen op 58-jarige leeftijd overleden aan uitgezaaide baarmoederhalskanker.

Lees ook: De reconstructie over de fout van het UMCU

Haar laatste dagen bracht ze door in een ziekenhuis – een plek die zij en haar man Peter waren gaan haten. Ze verwachtte persoonlijke aandacht en wilde meedenken over haar behandelopties – daar was in het drukke schema van een ziekenhuis lang niet altijd tijd voor. Haar boek over haar strijd met het UMCU was net af, dat verschijnt binnenkort. Het was voor haar zo belangrijk: dat ze vrij kon vertellen over de manier waarop het ziekenhuis met haar omging.

Adrienne en Peter waren via een Nederlandse vriendin in dit land terecht gekomen. Ze hadden lang in Frankrijk gewoond en wilden niet terug naar hun geboorteland Ierland. Adrienne vond een baan die ze heel leuk vond, in Amsterdam bij het internationale bedrijf Booking.com. Peter schrijft voor de Irish Times, waarvoor hij in tal van landen verslag heeft gedaan, en is bezig met promotie-onderzoek. Ze hebben geen kinderen maar wel een oude poes, Goergie.

‘Gagging-clause’

Adrienne, die sociologie en filosofie had gestudeerd, kon heel goed verhalen vertellen. Ze schreef reisverhalen voor de Irish Times en één boek: Thursday’s Child: The Romanian Adoptions Story, over weeshuizen in het Roemenië na de val van Ceausescu. Dat werd in Ierland een bestseller.

Voor iemand die zo graag en goed vertelde, was zwijgen geen optie. Drie jaar geleden had het UMCU dat van haar en Peter geëist. In ruil voor een schadevergoeding voor gederfde inkomsten na haar dood. Deze ‘gagging clause’, zoals zij hem noemde, heeft het echtpaar nooit geaccepteerd en uiteindelijk heeft het ziekenhuis hem laten vallen. Sterker, in april dit jaar mocht Cullen een lezing houden in het UMCU over hoe belangrijk het voor patiënten die slachtoffer zijn van een fout is dat ze worden gehoord. De Adrienne Cullen-lezing zal elk jaar gehouden worden in het UMCU.

Lees ook het verslag van de lezing: ‘Niemand was in mij geïnteresseerd’

In 2011 kwam Cullen met gynaecologische klachten – vochtverlies – in het UMCU. Een gynaecoloog onderzocht haar, stelde haar gerust en stuurde haar naar huis. Hij stuurde ook nog één staaltje naar het lab. Twee jaar later, in april 2013, stuitte een wetenschapper in het UMCU op die lab-uitslag van Cullen, waaruit bleek dat ze mogelijk baarmoederhalskanker had. Haar gynaecoloog had die uitslag nooit gekregen en zelf wist ze niet dat de arts naar kanker had gezocht omdat ze onder narcose was tijdens het weefselonderzoek in haar baarmoeder. Hoe de uitslag kon verdwijnen, is nog steeds onduidelijk. Dat wordt, na lang aandringen van Cullen, nu onderzocht.

De gynaecoloog belde haar zodra hij haar lab-uitslag kreeg. Nader onderzoek wees uit dat ze inmiddels uitgezaaide baarmoederhalskanker had. Hij was er kapot van en heeft er lang onder geleden, vertelde hij tijdens de lezing in april.

De zwijgzaamheid van het ziekenhuis, de onpersoonlijke benadering van artsen – ook in andere ziekenhuizen waar ze later terecht kwam – vond ze erger dan de fout zelf. De leiding van het UMCU negeerde Cullen jarenlang, ná de fout, en communiceerde louter via advocaten met haar.

——————————————

Medisch activist en kankerpatiënt Adrienne Cullen overleden

bron: www.nos.nl 31 dec. 2018
Adrienne Cullen, kankerpatiënt en slachtoffer van een medische fout in het Utrechtse ziekenhuis UMCU, is overleden, meldt NRC. De 58-jarige Cullen stierf als gevolg van uitgezaaide baarmoederhalskanker, die te laat was ontdekt in het academische ziekenhuis.

De vrouw streed jarenlang tegen de geslotenheid van het Utrechtse ziekenhuis, dat volgens haar bovendien op een onpersoonlijke wijze omging met haar als patiënte. Uiteindelijk leidde die strijd tot de instelling van de Adrienne Cullen-lezing over transparantie na een ingrijpende medische fout. In april van dit jaar sprak Cullen, samen met haar behandelend arts en het hoofd verloskunde van het UMCU, de eerste lezing uit.

Cullen weigerde zwijgcontract

Het verhaal van Cullen begon in 2011. Toen meldde de Ierse, die al jaren met haar man in Nederland woonde, zich met klachten bij de afdeling gynaecologie in het UMCU. Na onderzoek leek er niets aan de hand te zijn, maar twee jaar later kwam een lab-uitslag boven water waaruit bleek dat Cullen mogelijk baarmoederhalskanker had. Die uitslag was om onverklaarbare redenen niet bij haar behandelend arts terechtgekomen.

Nieuw onderzoek wees uit dat Cullen inmiddels uitgezaaide baarmoederhalskanker had. Het ziekenhuis erkende de fout, maar deed vervolgens moeilijk over de aansprakelijkheid. In 2015 kwam er een afspraak over schadevergoeding, maar het ziekenhuis eiste wel dat Cullen verder haar mond zou houden over de zaak. Dat weigerde de Ierse en uiteindelijk liet het ziekenhuis de eis vallen.

Binnenkort verschijnt een boek van Cullen over haar jarenlange strijd met het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Op 10 december ontving Cullen in Cork in Ierland een eredoctoraat van de universiteit daar.

Bekijk ook

Terminale patiënte kreeg zwijgcontract over fout, maar nu wil UMC openheid

Zembla-journalist niet vervolgd om ziekenhuisrel

bron: rtlnieuws.nl 31 12 2018 Kanker niet tijdig ontdekt

Vrouw (58) overleden die streed voor openheid rond medische misser

Adrienne Cullen tijdens een lezing over medische missers in april 2018. Beeld © ANP

Adrienne Cullen is op 58-jarige leeftijd overleden. De vrouw werd bekend door haar strijd tegen medische missers. Bij haar werd pas na twee jaar ontdekt dat ze baarmoederhalskanker had, omdat de resultaten van een onderzoek niet bij haar arts terecht waren gekomen.

Cullen kwam in 2011 in het UMC in Utrecht voor weefselonderzoek. Daaruit bleek dat ze baarmoederhalskanker had, maar haar arts kreeg die resultaten niet. Ze wist zelf niet dat er weefsel was afgenomen, omdat ze onder narcose was toen dat gebeurde.  Pas twee jaar later kwam de fout aan het licht, maar toen was de kanker al fataal uitgezaaid.

Geen excuses

En ook daarna stapelde het ziekenhuis fout op fout. Cullen kreeg lange tijd geen excuses, er werd geen onderzoek ingesteld en alle communicatie verliep via advocaten. Pas veel later gaf het ziekenhuis de fouten toe. In april van dit jaar gaf Cullen daar een lezing over, samen met de artsen die haar destijds behandelden. De reactie van het ziekenhuis vond ze nog erger dan de fout, zei ze.

NRC schrijft dat Cullen vandaag is overleden. De laatste dagen lag ze in het ziekenhuis.

Het UMC Utrecht schrijft in een persbericht:

“Het UMC Utrecht heeft vandaag kennisgenomen van het overlijden van mevrouw Adrienne Cullen en wenst haar man, familie en vrienden heel veel sterkte toe in deze moeilijke periode.

Het UMC Utrecht heeft drie jaar geleden excuses gemaakt voor de fout waardoor haar uitslag van beginnende baarmoederhalskanker twee jaar onopgemerkt bleef. Het is een verdrietig en onoverkomelijke fout gebleken met de grootst mogelijke persoonlijke consequenties voor mevrouw Cullen zelf.

UMC Utrecht is mevrouw Cullen dankbaar dat zij ons heeft laten zien hoe belangrijk openheid en transparantie is. Het proces van verandering hierop volgend is mede daardoor vormgegeven. Om aandacht voor ‘disclosure’ te houden, wordt sinds 2018 in het UMC Utrecht jaarlijks een lezing georganiseerd die de naam van mevrouw Cullen draagt om openheid en transparantie in de gezondheidszorg te bevorderen.”

Cullen deed haar verhaal eerder dit jaar tegenover RTL Nieuws: “Ik ga dood door een dossierfout”, vertelde Adrienne Cullen aan RTL Nieuws. Ze streed voor openheid rond medische fouten. RTL Nieuws/ ANP

Adrienne Cullen. © Privefoto

Adrienne Cullen, strijder voor openheid over medische missers, overleden

bron: ad.nl 31 12 2018
Adrienne Cullen (58), bekend geworden vanwege haar strijd voor openheid rond medische fouten in Nederland, is maandag overleden. In 2011 kwamen de resultaten van een weefselonderzoek, waaruit bleek dat Adrienne Cullen baarmoederhalskanker had, niet bij haar arts Huub van der Vaart in het UMC terecht. Pas twee jaar later kwam de fout aan het licht, maar toen had de kanker zich al fataal uitgezaaid. Redactie Utrecht/ANP 31-12-18

Vervolgens stapelde het ziekenhuis fout op fout. Excuses bleven in eerste instantie achterwege, er werd geen onderzoek ingesteld naar wat fout was gegaan en advocaten bepaalden wat er werd gecommuniceerd. In april gaf Cullen een lezing er over, samen met de medici die haar in de tijd van die misser behandelden.

Lees ook

• Ongeneeslijk zieke patiënt houdt schrijnend relaas over de fatale fouten die het UMC maakte Lees meer

Het UMC Utrecht bood op termijn wel excuses aan en herhaalde maandag dat het een verdrietige en onoverkomelijke fout is gebleken ,,met de grootst mogelijke persoonlijke consequenties voor mevrouw Cullen zelf’’. UMC Utrecht zegt Cullen dankbaar te zijn ,,dat zij ons heeft laten zien hoe belangrijk openheid en transparantie is’’. Sinds dit jaar wordt in het UMC Utrecht jaarlijks een lezing georganiseerd die de naam van Cullen draagt om openheid en transparantie in de gezondheidszorg te bevorderen, aldus het ziekenhuis.

De Iers-Nederlandse Cullen is overleden aan uitgezaaide baarmoederhalskanker.

Het bericht Adrienne Cullen, slachtoffer medische fout UMCU overleden verscheen eerst op SIN-NL.

Treant Zorggroep start met een formulier voor transmuraal incidentmelden (TIM) in het bestaande systeem. Dit is om incidenten te voorkomen die plaatsvinden tussen huisarts en specialist in het ziekenhuis. 

 Dat meldt Treant op 2 januari 2019. Onder de incidenten vallen bijvoorbeeld het verwisselen van patiëntgegevens, een verkeerde uitslag of recept of een niet correcte bejegening. Zowel voor het melden van deze incidenten als voor de werkwijze is Treant de eerste in het noorden van Nederland die het op deze manier heeft ingericht.

Meldsysteem

Zowel binnen het ziekenhuis als binnen de huisartsenpraktijken worden incidenten gemeld die binnen de eigen organisatie plaatsvinden. Maar de incidenten die tussen de beide lijnen gebeuren, vielen soms tussen wal en schip, omdat er geen gezamenlijk meldsysteem en proces bestond.

Werkbaar

Treant heeft ongeveer anderhalf jaar aan TIM gewerkt en heeft nu een systeem dat weinig kost en zeer werkbaar is. De incidentmelding tussen huisarts en specialist is een pilot. Wanneer het formulier en meldsysteem goed blijkt te werken, wordt TIM ook beschikbaar voor andere eerstelijnspraktijken, zoals apotheken en verloskundigenn

Treant heeft primeur voor melden incidenten tussen ziekenhuis en huisartsenpraktijk

bron: www.treant.nl 2 januari 2019

Om de patiëntenzorg veiliger te maken gaan huisartsen en specialisten bij Treant Zorggroep incidenten melden die plaatsvinden tussen ziekenhuis en huisartsenpraktijk. Onder deze incidenten vallen onder meer verwisseling van patiëntengegevens, een verkeerde uitslag of recept of een niet correcte bejegening.

Via een online formulier kan een huisarts en/of een specialist vanaf nu incidenten rapporteren waarbij iets (bijna) is misgegaan in de patiëntenzorg. Dit formulier voor transmuraal incidentmelden(TIM) is opgenomen in het bestaande systeem om gegevens te beheren. Zowel voor het melden van deze incidenten als voor de werkwijze is Treant de eerste in het Noorden die het op deze manier heeft ingericht.

Carolien van Leeuwen, huisarts, transmuraal coördinator èn een van de initiatiefnemers van TIM: “Patiëntenzorg kan altijd beter en veiliger.

Een manier om veiliger zorg te bereiken is onder andere het melden, behandelen en analyseren van incidenten en het bedenken van manieren om het herhalen van incidenten te voorkomen. In het ziekenhuis en in de huisartsenpraktijk hebben we al jaren de goede gewoonte incidenten te melden die binnen de eigen organisatie plaatsvinden (Veilig Incident Melden – VIM). Maar de incidenten die tussen de beide lijnen gebeuren, vielen soms tussen wal en schip, omdat er geen gezamenlijk meldsysteem en proces bestond. Dat is nu met TIM verholpen. We hebben hier ongeveer 1,5 jaar aan gewerkt en hebben een systeem gevonden dat weinig extra kost en zeer werkbaar is. En bovendien zijn we de eerste in het Noorden die het op deze manier aanvliegt. Daar ben ik best trots op.”

Wanneer het formulier en meldsysteem goed blijkt te werken, wordt TIM ook beschikbaar voor andere eerstelijnspraktijken, zoals apotheken en verloskundigen.

Het bericht Treant meldt incidenten tussen huisarts en specialist verscheen eerst op SIN-NL.

Fragment van BNR Podcast over behandelingen van traumatisch hersenletsel, uitgezonden op 24 december 2018. Presentatrice: Harmke Pijpers.

“Rond de 20.000 mensen worden jaarlijks in een ziekenhuis opgenomen met ernstig traumatisch hersenletsel. Bijvoorbeeld als gevolg van een val of een ernstig ongeluk. Al 25 jaar is er geen vooruitgang in de acute behandeling van mensen met hersenletsel”.

Het bericht BNR Beter – Behandeling traumatisch hersenletsel moet beter verscheen eerst op SIN-NL.

Het bericht Kosten nieuw donorregister implantaten op vijf miljoen euro geraamd verscheen eerst op SIN-NL.

Blog: Tien beste wensen voor patiënten in 2019

Meer inzet op preventie, ruim baan voor samen beslissen, een goed functionerend PGB Portaal, een kwaliteitsprogramma voor ziekenhuizen en een nieuw ontwerp voor de ggz. Een greep uit de wensen voor patiënten van Guus Schrijvers voor 2019.

Alle frisdranken in het Verenigd Koninkrijk met meer dan 5 procent suiker kosten sinds begin april 2018 tussen de 18 en 24 pence (20 en 25 eurocent) extra per liter. Het kabinet-Rutte III wil er niet aan en noemt het voorstel van de conservatieve (!) Engelse regering betutteling. Ik wens patiënten toe dat frisdrank duurder wordt en gezonde voeding goedkoper. Dat is de eerste van tien beste wensen voor 2019 aan hen. Hier volgen de overige negen.

1. Preventie in de zorg

Huisartsen, wijkverpleegkundigen, cardiologen en vele ander specialisten signaleren in hun dagelijkse praktijk bij tal van patiënten ongezonde leefstijlen (roken, drinken, stress, ongezond eten, te weinig beweging). Mijn Beste Wens: meer preventieverleners als lid van elk team van zorgverleners.

2. Ruim baan voor samen beslissen

Shared decision making verlengt de consultduur met enkele minuten, want uitleggen van behandelopties met een keuzehulp erbij  kost meer tijd. Mijn Beste Wens: Samen beslissen wordt  standaard ondanks het groter tijdsbeslag in de spreekkamer.  Gelijktijdige vermindering van registratiedruk biedt hiervoor ruimte.

3. Nieuwe cliëntenradenwet van kracht

De Tweede kamer heeft onlangs Het wetsvoorstel Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz 2018) met algemene stemmen aangenomen. Mijn Beste Wens:  De Eerste Kamer neemt het voorstel ook aan. Cliëntenraden gaan overal nadenken over de invloed die zij moeten krijgen bij een dreigend faillissement van hun eigen zorgorganisatie.

4. Één wijk, één huisarts, één wijkverpleegkundige

In een wijk werken soms vijf tot tien thuiszorgaanbieders. Dat maakt overleg tussen huisartsen en wijkverpleegkundigen vrijwel onmogelijk. Mijn Beste Wens: dat zorgverzekeraars  het aantal thuiszorgaanbieders terugbrengen tot één of twee per wijk. Dan komen betere zorg, beter contact en meer werkplezier vanzelf tot stand.

5. Een goed functionerende website voor pgb

Er wordt druk gebouwd aan een nieuw PGB Portaal, waarmee  cliënten sneller en makkelijker hun zorg kunnen regelen. Ruim 1200 budgethouders en 3000 zorgverleners werken nu met dit nieuwe digitale systeem. De eerste ervaringen? Iedereen is er blij mee. Mijn Beste Wens: Dat eind 2019 dit portaal overal wordt gebruikt.

6. Trotse professionals, ook in ziekenhuizen

Het VWS-programma Waardigheid en Trots voor de langdurige zorg was een groot succes. De kwaliteit van die zorg  verbeterde aanzienlijk. Mijn Beste Wens: ik gun ziekenhuizen ook zo’n stimulerend programma gericht op zorg-op-de-juiste-plek en op snellere uitwisseling van röntgenfoto’s en ander beeldmateriaal.

7. Meer samenwerking regionale ziekenhuizen

Specialisten hebben vaak uitstekende ideeën voor samenwerking met hun naaste collega’s. Die betreffen taakverdeling, concentratie acute zorg, gezamenlijke zorgpaden en niet-kap[ing van elkaars personeel. Mijn Beste Wens: dat beleidsmakers,  in interviews of anderszins, met voorbeelden  aangeven in welke mate medisch specialistische bedrijven en ziekenhuizen regionaal mogen samenwerken dan wel moeten concurreren.

8. Vind opnieuw de ggz uit

Op dit moment sluiten de ggz van huisartsen en hun praktijkondersteuners, de basis-ggz  en de specialistische ggz onvoldoende op elkaar aan. Mijn  Beste Wens: Dat een werkgroep van professionals, patiëntvertegenwoordigers en wetenschappers de ggz in 2019 opnieuw uitvindt en dat beleidsmakers daarna de randvoorwaarden daarvoor ontwerpen.

9. Houd het doel van de zorg voor ogen en niet de richtlijn

Professionals, zorgverzekeraars en beleidsmakers houden zich  vaak strikt aan hun  eigen richtlijnen. Als laatste beste wens daarom: moge niet de toepassing van de richtlijnen   maar gezondheidsbevordering, kwaliteit van zorg en doelmatigheid een ieders voornaamste inspiratiebron zijn in 2019.

Het bericht Blog Prof G.Schrijvers: Tien beste wensen voor patiënten in 2019 verscheen eerst op SIN-NL.

Het bericht Loek Winter legt lidmaatschap RVS neer verscheen eerst op SIN-NL.

Implant Files

Zolang er geen Europees keurmerk is, mogen de siliconen borstimplantaten van het merk Allergan in Nederland niet meer worden gebruikt. Dat zorgt voor ophef.

Als ik had geweten hoeveel problemen ik met de siliconen borstimplantaten zou krijgen had ik ze nooit genomen”, zegt de 57-jarige Hanne de Bruijn. Vanwege borstkanker liet ze in het ­najaar van 2011 een van haar borsten amputeren. “De artsen adviseerden voor de reconstructie een siliconen borstimplantaat. Ik had mijn twijfels, maar werd gerustgesteld: er kon niets gebeuren”, legt De Bruijn uit.

In 2013 werd de Limburgse ziek. “Ik was moe, had last van mijn ogen en zenuwpijn in mijn benen”, zegt ze. Na een bezoek aan de huisarts, een psycholoog, een kno-arts en een internist kwam ze terecht bij Jan Willem Cohen Tervaert, hoogleraar interne geneeskunde en immunologie aan de Canadese University of Alberta. “Uit een bloedtest bleek dat er veel antistoffen tegen siliconendeeltjes in mijn ­lichaam zitten. Die duiden op het ASIA syndroom, een auto-immuunziekte die is ontstaan doordat mijn borstimplantaat bleek te zweten”, zegt De Bruijn. Via crowdfunding spaarde ze geld bij elkaar om het implantaat te laten verwijderen. De klachten werden minder maar de auto-immuunziekte blijft.

Twee soorten

Hanne de Bruijn is een van de 200.000 vrouwen in Nederland met een borstimplantaat. Er zijn vele soorten borstimplantaten, maar van die met siliconen zijn er grofweg twee te onderscheiden. De eerste soort is glad en de tweede is ruw. De laatste is zo populair omdat de kans op verkapseling, als weefsel van binnenuit vastgroeit aan het implantaat, kleiner is.

“Van alle borstimplantaten in Nederland is zo’n 95 procent gemaakt van siliconen met een ruwe buitenkant en daarvan is een ­aanzienlijk deel afkomstig van fabrikant Allergan”, zegt Marc Mureau, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie. Plastisch chirurgen moeten op zoek naar een nieuwe leverancier, de voorraad die nog in de ziekenhuizen lag, is teruggestuurd.

De ruwe siliconen borstimplantaten verloren onlangs hun Europese (CE) keurmerk doordat de fabrikant niet de nodige aanvullende informatie kon geven aan het Franse bedrijf dat het keurmerk uitgeeft. Zonder keurmerk mogen de ruwe borstimplantaten in heel Europa niet meer worden gebruikt. Het zou in eerste instantie gaan om ontbrekende technische informatie over het product. Maar nu een link is gelegd tussen de borstimplantaten en een verhoogde kans op het krijgen van de zeldzame vorm van lymfeklierkanker ALCL, betreft het ook de verantwoording van het ­bedrijf. Allergan krijgt drie maanden om dit ­beter te onderbouwen. Daarna volgt een nieuwe beoordeling.

Vieze smurrie

Er is dus geen sprake van een nieuw gezondheidsrisico. Iets wat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) benadrukt. Over de link met de zeldzame vorm van lymfeklierkanker zegt de inspectie: “De ziekte is zo zeldzaam dat niet met zekerheid is te zeggen dat het niet ook voorkomt bij vrouwen met gladde implantaten.” Volgens de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie is de kans dat een vrouw met ruwe siliconen borstimplantaten ALCL krijgt 1 op 7000.

Dr. Linda Visser van de privékliniek Arenborghoeve ziet de siliconen implantaten het liefst ­helemaal verdwijnen. “Het is vieze smurrie”. Visser had in het verleden een patiënte die al twintig jaar siliconen borstimplantaten droeg. “Ze was vermoeid en hoewel ze als sportdocent veel trainde, kon ze een kind van 6 jaar niet meer bijhouden op de fiets”, aldus Visser. “Haar implantaat was gescheurd en ik heb dat verwisseld voor een exemplaar met daarin zoutwater en een verdikkingsmiddel, een ­suiker. Ik zag haar binnen een week zo ­opknappen dat ik deze prothese bij voorkeur ben gaan gebruiken en sinds halverwege 2016 ­helemaal geen siliconen implantaten meer ­gebruik”, aldus Visser.

Ze vervolgt: “Ze veroorzaken klachten waarvan een huisarts algauw zegt dat je het een beetje rustiger aan moet doen. Symptomen zijn vaak: extreme vermoeidheid, spier- en gewrichtspijnen, concentratiestoornissen enzovoorts. Er wordt niet vaak een link gelegd tussen soortgelijke klachten en ­siliconen prothesen. Gelukkig lijkt dat nu te veranderen”, zegt Visser. “Als je ze verwijdert, knappen vrouwen zo op. Dat is genoeg voor mij om de siliconen implantaten af te raden.”

Na berichten in Trouw en het televisieprogramma ‘Radar’ over gezondheidsproblemen door implantaten heeft minister voor medische zorg Bruno Bruins een actieplan aangekondigd om de controle op de implantaten te verscherpen. Meldpunten en inspectiediensten krijgen extra middelen om controles uit te voeren en een voorlichtingscampagne moet artsen en patiënten beter op de hoogte ­brengen van de risico’s van implantaten. Een verbod op bepaalde implantaten gaat volgens Bruins te ver. “Ook borstvullingen kunnen de levenskwaliteit van mensen namelijk verbeteren”, aldus Bruins.

Onrust

Deborah Ligtenberg (48) uit Amersfoort is blij dat de overheid de implantaten beter zal controleren. Ze heeft in 2010 ook de implantaten van Allergan laten inbrengen.“Ik ben niet bang, maar ik wil wel meer weten over de risico’s”, aldus Ligtenberg.

Namens Borstkankervereniging Nederland spreekt ze veel met andere vrouwen die de borstimplantaten ook dragen. “Er moet ook meer onderzoek naar worden gedaan, want de onduidelijkheid zorgt bij heel veel vrouwen voor onrust”, zegt ze. “Laatst sprak ik een ­mevrouw van 60 die wat vermoeid was de ­laatste tijd. Ze was meteen bang dat er iets mis was met haar implantaat; dat is geen prettig gevoel”, zegt Ligtenberg. Zelf blijft ze er koel onder. Ze lacht: “Ik heb ­geluk dat ik zo nuchter ben”.

De Amersfoortse geeft toe dat haar rust ook zit in de vergelijking met haar situatie vóór de operatie. Ze is drager van een gen waarmee ze 80 procent kans heeft borstkanker te krijgen. “Ik kon weinig anders doen dan preventief mijn borsten laten verwijderen. Het voelde voor mij echt als kiezen tussen leven en dood”, legt Ligtenberg uit.

Ze wilde voor de reconstructie van haar borsten graag lichaamseigen weefsel laten gebruiken. “Maar in het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis werd een siliconen implantaat aangeraden”, aldus ­Ligtenberg. “Als ik het opnieuw zou doen, had ik waarschijnlijk verder geshopt en gekeken waar ik met mijn eigen weefsel een borstreconstructie zou kunnen doen. Maar ik heb geen spijt. Ik ben ook niet bang. Voor de ­operatie had ik veel meer kans op ellende.”

Lees ook:
Veelgebruikt Iers borstimplantaat uit de handel door Frans ingrijpen

Ziekenhuizen in Nederland hebben een acuut probleem doordat Frankrijk borstimplantaten van de markt heeft gehaald. 

Met siliconen borstimplantaten is nog altijd van alles mis

De Franse inspectie voor de volksgezondheid adviseert artsen om te stoppen met een veelgebruikt type borstimplantaten, omdat deze een vorm van lymfeklierkanker kunnen veroorzaken.

Lees meer over de Implant Files op trouw.nl/implantfiles

Het bericht Een omstreden implantaat in je borst. Houden of weghalen? verscheen eerst op SIN-NL.

Het bericht Irish woman Adrienne Cullen who battled Dutch medical system dies verscheen eerst op SIN-NL.

Topvrouw zorgautoriteit: ‘Zet verpleegkundige in raad van bestuur’

Het bericht Topvrouw zorgautoriteit NZa M. Kaljouw: ‘Zet verpleegkundige in raad van bestuur’ verscheen eerst op SIN-NL.

Geen Doofpot zet vraagtekens bij sommige zorgverleners

Waar zouden we zijn zonder de medische stand?
Nederland staat bekend om zijn hoge niveau van zorgverlening. Dit is een groot goed, waarvoor gestreden mag worden. Hardwerkende, integere zorgprofessionals raken dag in dag uit de levens van iedereen.
Wanneer er misstanden aan het licht komen op het gebied van medisch handelen, gaan bij allerlei instanties de alarmbellen rinkelen – en dat is maar goed ook.
Maar soms lijkt het erop dat zorgverleners door de mazen glippen, of onvoldoende kritisch bekeken worden. Met alle gevolgen van dien, met name voor slachtoffers van medische fouten.
Geen Doofpot gaat hier aandacht aan besteden.

We doen dit in samenwerking met Stichting SIN-NL.
Deze Stichting richt zich zowel op het verbeteren van de situatie van slachtoffers van medische fouten (o.a. veroorzaakt door onjuiste diagnostiek en onjuiste behandeling), als op het verminderen van het aantal medische fouten.
SIN-NL staat voor: Slachtoffers Iatrogene Nalatigheid-Nederland. Het woord ‘iatrogeen’ betekent letterlijk: ‘veroorzaakt door medisch handelen’.
Stichting Geen Doofpot steunt dit initiatief en zal vanaf nu met regelmaat een dubieuze arts in de ‘spotlights’ zetten; om te voorkomen dat doofpotten ontstaan of misstanden worden vergeten.
En om patiënten te waarschuwen voor artsen die er wel eens met de pet naar gooien.

Vandaag schenken we aandacht aan de kwestie van Prof. Kuks.
Op de eerdergenoemde website lezen we dit over hem: “Neuroloog UMC Groningen. Stelt met opzet onjuiste diagnose. Weigert eerlijke diagnostiek, informatie en herstelbehandeling aan slachtoffer van medische fout.
Het betreft de weigering van oa basale diagnostiek zoals meting bloeddruk en pols(hartritme), weigering om verzoek tot advies van collega-arts adequaat te beantwoorden, weigering om twee brieven te beantwoorden, het sturen van foutieve brieven naar collega-artsen en plegen van fraude in het medisch dossier.
Publiceerde in strijd met beroepsgeheim medische gegevens over patiënte.
Falend neuroloog Kuks beschrijft slachtoffers van medische fouten als indringers in de spreekkamer en besmettelijke zaken die de mensheid schaden, Medisch Contact 27-5-2009.”

Het handelen van Prof. Dr. Kuks zoals dat hier is omschreven wordt ondersteund door dossiers die Geen Doofpot heeft ingezien.
De bovengenoemde tekst mocht van de rechter [uitspraak d.d. 25 september 2009] ook gehandhaafd blijven. De website vermeldt daar nog over:
“Op 25 sept. 2009 stond de rechtbank Groningen aan SIN-NL toe om de website zwartelijstartsen.nl online te handhaven en om falend neuroloog Kuks te handhaven op zwartelijstartsen.nl.
Deze neuroloog spande verschillende procedures aan tegen Mr Sophie Hankes stichting SIN-NL om de websites met feiten en documenten over zijn falen als arts offline te krijgen.
SIN-NL hecht aan het publiceren van de waarheid over de medische fout waardoor Sophie Hankes invalide werd en de kwalijke rol van falend neuroloog Kuks als prominent vertegenwoordiger van de KNMG en zijn zwijgende collega’s. SIN-NL handhaaft publicatie van de websites.”

Bijzonder ‘detail’ is dat rechter Wammes samen met twee andere rechters van het Gerechtshof Arnhem op een gegeven moment Mr. Sophie Hankes persoonlijk veroordeelde tot betaling van een dwangsom van €150.000 voor de website drkuks.com, hoewel de website eigendom is van de stichting SIN-NL.
Deze rechter bleek een buurman van de voorzitter van de Artsenfederatie KNMG, die Prof. Kuks in bescherming nam, en wellicht nog steeds neemt. Het bedrag van de dwangsom die Mr. Sophie Hankes maandelijks betaalt (bijna €1.200), vloeit rechtstreeks in de zakken van Prof. Kuks.
Hier is volgens Hankes sprake van een arts die geld verdient aan het verzwijgen van een fout van een collega-arts, de Duitse Prof. M. Samii.
Op basis van de feiten zoals stichting SIN-NL deze benoemt, hebben we te maken met een arts die profiteert van een doofpot die hij zelf in stand tracht te houden.
Zie voor meer informatie: www.jankuks.com, www.drkuks.com, www.jankuks.nl en www.rechterhenkwammes.info, ini-congress.org, ini-hannover.info, madjidsamiisociety.com, profsamii.de, professorsamii.info, tatagiba.de

Wij hebben nog geen reactie van Prof. Kuks ontvangen.

Het bericht Geen Doofpot steunt SIN-NL! Geen Doofpot zet vraagtekens bij sommige zorgverleners. verscheen eerst op SIN-NL.

Toelichting Mr Sophie Hankes, voorzitter stichting SIN-NL
Niet iedereen heeft de moed en de mogelijkheid om een procedure aan te spannen.
Het aanspannen van de procedure tegen deze ernstige discriminatie heb ik vooral gedaan om andere rolstoelgebruikers te steunen in hun wens om bij een koor te zingen.
Mij is een vrouw bekend die meer dan 20 jaar bij een koor in Utrecht zong, invalide werd en in een rolstoel terecht kwam door MS en niet meer welkom was bij het koor!
Zij legde zich er noodgedwongen bij neer.
Mede dankzij de hulp van de organisatie artikel1MiddenNederland kon ik de procedure aanspannen.
Inderdaad zing ik bij een ander koor in Utrecht. De eerste keer dat ik daar kwam, eind mei 2018  was ik direct welkom. Iedereen was heel vriendelijk en in de pauze stelde ieder lid zich voor. Ik heb uitdrukkelijk gevraagd of het bezwaarlijk was dat ik uitsluitend zittend kan zingen en hierop antwoordde iedereen, nee geen enkel probleem, ook de koordirigente.

De uitspraak van het College van de Rechten voor de Mens vermeldt helaas niet dat ik 2 verklaringen had van koordirigenten die verklaarden dat zittend zingen de klankkleur niet negatief beinvloedt.
De heer Orkun Demir had hen verzocht te verklaren wat hun mening was over zittend zingen.
Het bestuur van het koor Malaika heeft mij op  respectloze wijze geweigerd als koorlid.
Het lijkt erop dat voornamelijk het bestuur en dirigente Anne Jansen/ Anne Stokman een rolstoelafhankelijk koorlid niet prettig vond. Anne Stokman heette mij niet welkom, en stelde zich ook niet voor. Zeer onbeleefd en niet vriendelijk.
Het gebrek aan punctualiteit en mijn houding hebben zij later toegevoegd, geheel onterecht. Het contact met verschillende koorleden van Malaika  was tijdens de repetities prima.
Ik heb verklaringen van 6 medekoorleden  dat ik tijdens koorrepetities bescheiden en vriendelijk ben, over humor beschik en op tijd kom. Helaas heeft het College  deze verklaringen niet vermeld in haar oordeel.
Hoe dan ook het is terecht dat het College deze vorm van discriminatie veroordeeld heeft.

Het bericht Staand koor Malaika uit Utrecht discrimineert zingende rolstoelster Sophie Hankes verscheen eerst op SIN-NL.

Het bericht Schnabel nieuwe voorzitter accreditatiecommissie zorgbestuurders verscheen eerst op SIN-NL.

Het bericht Al 27 miljoen euro aan vorderingen ingediend bij MC Slotervaart verscheen eerst op SIN-NL.

David van Dam

‘Laat de farmaceut maar komen met die rechtszaak‘

Medicijnproductie Komende week opent de Haagse apotheker Paul Lebbink een laboratorium om zelf medicijnen te maken die anders alleen voor enorme bedragen via grote farmabedrijven te verkrijgen zijn. NRC volgde zijn voorbereidingen op de strijd met de industrie.

Paul Lebbink (60) staat op deze zomerse junidag in de lichte, modernistische woonkamer van zijn huis en oefent: „Wapen- en tabaksfabrikanten zijn erop uit een mensenleven te bekorten, farmaceutische bedrijven willen mensenlevens verlengen. Maar de farmabedrijven vliegen wel uit de bocht met de prijzen.” De apotheker spreekt de zinnen nog een paar keer uit. Hij wil er zeker van zijn dat hij morgen bij een openbaar debatje niet door de zenuwen wat anders zegt.

De plankenkoorts is begrijpelijk. De ‘collegedag’, waar hij spreker is bij een paneldiscussie, is de hoogmis van de Nederlandse medicijnwereld. De bijeenkomst wordt elk jaar georganiseerd door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), de poortwachter van de medicijnmarkt. Iedereen die ertoe doet bij het ontwikkelen, maken, registreren en beoordelen van geneesmiddelen is aanwezig.

Tussen al die medicijnkanonnen voelt Lebbink, een kleine man met een zachtaardige uitstraling, zich vooral heel gewoon. Toch weet hij de schijnwerpers op zich gericht sinds hij een half jaar eerder aankondigde dat hij Orkambi, een geneesmiddel voor taaislijmziekte, gaat namaken – voor een fractie van de 200.000 euro per patiënt per jaar die de fabrikant rekent. De man die al dertig jaar apotheker is in een Haagse volkswijk geldt nu als een medicijnmaker die de strijd aandurft met machtige farmabedrijven die de prijs van hun medicijnen opdrijven.

Die rol valt hem zwaar, zegt hij in zijn woonkamer. „Ik vind het leuk om over Orkambi te spreken, omdat je hiermee kunt laten zien wat een apotheker kan betekenen voor zijn patiënten – in dit geval met het maken van een betaalbaar medicijn. Maar in het openbaar spreken went nooit echt.” Het hoort erbij, bij zijn rol als „beroemde apotheker”, zoals hij vol zelfspot zegt.

Minister Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD) opent op 16 januari in zíjn apotheek een gloednieuwe bereidingsruimte, waar medicijnen zoals Orkambi nagemaakt zullen worden. Dat is een duidelijk politiek statement. De liberale bewindsman neemt feitelijk stelling tegen de industrie-met-de-enorme-winsten – en voor een alternatieve manier van medicijnbereiding die naar alle waarschijnlijkheid voor de rechter zal worden aangevochten.

NRC volgde Lebbink maandenlang, tijdens de bouw van de bereidingsruimte en de voorbereiding op de harde strijd.

3 april 2018

De Transvaal en Sport Apotheek is gevestigd in de Transvaalwijk in Den Haag, zo’n typische wijk van rond 1900 die je in veel grote steden vindt: tijdens de industriële revolutie in hoog tempo gebouwd om arbeiders te huisvesten, inmiddels goeddeels bewoond door mensen met een migratieachtergrond. De apotheek bestaat uit zes panden, die zijn doorgebroken en met elkaar verknoopt, en ligt in een straat vol Turkse en Marokkaanse buurtsupers en eettentjes.

Op de bovenverdieping, die alleen met een kleine kronkeltrap is te bereiken, zijn de werkkamers en de vergaderzaal. Als je kruip-door-sluip-door je weg vervolgt, kom je bij een deur, die toegang geeft tot een open ruimte van zo’n twaalf bij twintig meter.

Hier klinkt het gezoem van schroefboren en het geklets van de radio. De bakstenen en balken van het negentiende-eeuwse bouwskelet verdwijnen achter gipswanden met isolatiewol en ramen van dik dubbel glas. „Dit laboratorium gaat voldoen aan de hoogste standaard”, zegt Lebbink bij de rondleiding: „GMP!”. GMP staat voor Good Manufacturing Practice, een set regels voor veiligheid en hygiëne waaraan de industrie moet voldoen.

Zo vlot als de verbouwing loopt, zo moeizaam gaat het maken van Orkambi. In november 2017 maakte minister Bruins duidelijk er niets voor te voelen om 200.000 euro per jaar per patiënt neer te tellen, waarna de emoties hoog opliepen bij patiënten en nogal wat Tweede Kamerleden, die toch vergoeding van het middel eisten. Kort erna sloot Bruins een deal met fabrikant Vertex en inmiddels wordt Orkambi vergoed, tegen een geheime, maar ongetwijfeld nog altijd hoge prijs.

En op het kookpunt van dat Orkambi-debat kondigde Lebbink aan het middel te gaan namaken.

Lees ook: Studente Robin Kok (25) heeft taaislijmziekte. Het medicijn Orkambi kan haar leven verbeteren, maar dat werd niet vergoed. Ze schreef een brief in NRC aan de minister Een halve eeuw geleden was zo’n aankondiging niets bijzonders geweest: geneesmiddelen, voor zover die er waren, werden overwegend gemaakt door apothekers. Ofwel: alles was ‘magistrale bereiding’. In de medicijnenrevolutie die daarna onder veel meer effectieve kankermiddelen bracht, gingen vooral fabrikanten geneesmiddelen ontwikkelen en produceren. Apothekers werden ‘doosjesschuivers’, die alleen voor individuele patiënten nog medicijnen maakten of aanpasten. Toen twintig jaar geleden de verplichting verviel om een bereidingsruimte te hebben, stopten de meeste apothekers met de tijdrovende en kostbare magistrale bereiding. Inmiddels zijn nog maar enkele tientallen apothekers in staat zelf complete medicijnen te maken. En is een enkeling als Lebbink uit liefde voor het vak en zijn patiënten bereid om 300.000 euro te steken in een bereidingsruimte „waarvan het maar de vraag is of we de investering ooit terugverdienen”.

Op het moment dat Lebbink zijn Orkambi-initiatief bekendmaakte, had hij contact met een leverancier in China, die de twee grondstoffen zou kunnen leveren. „Maar van de ene op de andere dag hoorden we niets meer.” Lebbink weet niet hoe dat precies zit, maar mogelijk heeft Vertex, de fabrikant van Orkambi, er iets mee te maken. „Misschien heeft Vertex exclusiviteit geëist.” Zoiets is onmogelijk te achterhalen, fabrikanten laten zich zelden in de kaart kijken. Bovendien is de inkoop van grondstoffen, die tegenwoordig vooral in China en India worden gemaakt, totaal ondoorgrondelijk door de veelheid aan fabrieken, tussenpersonen en handelaren.

De tegenvaller heeft Lebbink gedwongen om het maken van Orkambi op te schorten. Dat is begin 2018 in de media gekomen als: Lebbink ziet ervan af. Dat irriteert hem, want hij is vasthoudend: „Ik ga door.” En dus blijft hij zoeken naar een andere leverancier.

In maart was Lebbink aanwezig bij een bijeenkomst van apothekers, waar een beleidsmedewerker van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) een eerder verschenen rapport over dure medicijnen toelichtte. In dat rapport staat onder meer dat „magistrale bereiding een manier kan zijn om geneesmiddelen goedkoper te maken” – precies wat Lebbink in de praktijk wil brengen. Later kwam Lebbink deze beleidsmedewerker toevallig tegen bij een lezing. „Hij vertelde dat de opvolger van Orkambi al klaar staat, maar straks misschien niet vergoed gaat worden.” Want nog duurder.

Dus misschien wil Lebbink zich richten op die opvolger. „Dan hebben we meer argumenten voor wat we doen. Orkambi is heel duur, maar wel bereikbaar voor patiënten. De opvolger blijft misschien onbereikbaar.” Die namaken zou wel betekenen dat er deels andere grondstoffen nodig zijn.

Orkambi is heel duur, maar wel bereikbaar voor patiënten. De opvolger blijft misschien onbereikbaar

Over dit soort praktische zaken denkt Lebbink graag na. Hij is blij dat magistrale bereiding weer politieke steun en aandacht krijgt: „Als een voorziening om geneesmiddelen beschikbaar te maken voor patiënten.” Maar hij vindt het niet prettig dat ambtenaren, beleidsadviseurs en politici de bereiding als een „wapen” zien tegen de industrie: „Dat is verkeerd en heeft het risico dat het straks terugslaat op de eigen bereiding.”

Toch lijkt bereiding door apothekers alleen maar méér een wapen te worden. Het academische ziekenhuis AMC (nu Amsterdam UMC) zal over twee dagen spectaculair nieuws naar buiten brengen. De ziekenhuisapotheek gaat het geneesmiddel CDCA maken voor zijn patiënten met cerebrotendineuze xanthomatose (CTX), een zeldzame erfelijke aandoening. Terwijl fabrikant Leadiant ongeveer 200.000 euro per patiënt per jaar vraagt, maakt Amsterdam UMC het middel voor 25.000 euro.

Lees ook: Het ziekenhuis durft nu de strijd aan met de farmaceut „Gaaf!”, zegt Lebbink als hij dit hoort. „Mooi dat het magistraal bereiden van geneesmiddelen breder gedragen gaat worden.” De keuze voor CDCA, chenodeoxycholzuur, verbaast hem niet. „Het is een oud middel dat we goed kennen en niet moeilijk is te bereiden.” Lebbink vertelt dat een zorgverzekeraar hem in de zomer van 2017 heeft benaderd voor het bereiden van precies deze stof. „We hebben gezegd dat we die kunnen maken.”

Uiteindelijk heeft de verzekeraar ervan afgezien: „Uit angst voor rechtszaken van de fabrikant.” Magistrale bereiding van een gepatenteerd geneesmiddel is wettelijk toegestaan – als een apotheker dat doet voor zijn eigen patiënten en op kleine schaal. Maar de criteria zijn niet glashelder en bieden dus alle ruimte voor kostbaar en langdurig gesteggel in de rechtszaal – ruimte die farmaceutische bedrijven gretig nemen.

Lebbink heeft daar zelf ervaring mee. Meer dan tien jaar geleden maakte hij voor een jonge patiënt met een zeldzame ziekte een oud geneesmiddel, dat een farmaceutisch bedrijf vervolgens kaapte en registreerde als zijn exclusieve geneesmiddel. Lebbink won de rechtszaken, maar de fabrikant procedeerde door op andere punten – en ging door totdat alle betrokken instanties zich gewonnen gaven.

Wat als Lebbink inderdaad Orkambi gaat maken? „O, Vertex zal zeker een rechtszaak aanspannen”, zegt hij. „Laat ze maar komen.”

7 mei

Paul Lebbink zit in zijn kleine werkkamer, waar zijn bureau vol papieren ligt. „Goed nieuws”, zegt hij. „Er zit beweging in Orkambi. We hebben een mailtje gehad van een leverancier met de vraag of we interesse hebben in de inkoop van de grondstoffen.” Het gaat om een handelsfirma die ook zakendoet met fabrieken in China. Die plotselinge bereidwilligheid is volgens hem te danken aan de actie van het AMC, die heel veel media-aandacht heeft gekregen. „Dat heeft duidelijk wat in beweging gezet. De markt is heel opportunistisch en denkt geld te kunnen verdienen.”

Arwin Ramcharan (35), mede-eigenaar van de apotheek, komt binnen. Ramcharan is de techneut van het huis. Praat je over pakweg het bereiden van dure zetpillen met een migrainemiddel, dan zet hij meteen alle getallen in een spreadsheet, zodat hij aan het einde van het gesprek weet wat het kost en oplevert. Valt het woord ‘grondstof’, dan begint hij over ‘analyse’, ‘controle’, ‘zuiverheid’ en ‘onzuiverheden’. Begin over de eigen bereiding van een middel en hij begint te stralen: „Ik houd van nieuwe dingen!”

Ramcharan moet nog maar zien of de nieuwe leverancier zijn beloftes wel nakomt met de grondstoffen en vervolgens of de kwaliteit goed genoeg is. „Orkambi zit nog steeds vast”, zegt hij. Om die reden wil Ramcharan proberen het middel zelf te maken; ‘synthetiseren’ in apothekerstaal. „We hebben opdracht gegeven aan een gespecialiseerd bedrijf om een synthese te doen. Lukt dat, dan kunnen wij het van hen leren.” Welk bedrijf? „Dat mogen we niet zeggen. Iedereen is bang voor de industrie.”

Iedereen is bang voor de industrie

Technisch is het ook lastig. „Een van de grondstoffen is heel vettig en wordt lastig opgenomen. Daarom moet er coating om het middel”, zegt Ramcharan. Een farmaciestudent van de Universiteit Utrecht, die nu stage loopt in de Transvaal Apotheek, gaat proberen dat omhulsel te maken – met een hoogleraar farmaceutische technologie. De student heeft zich daarvoor zelf gemeld, nadat tijdens een college de magistrale bereiding van Orkambi was behandeld. Ramcharan: „Zo werken we samen met de universiteit.” Lebbink: „Leuk dat onze Orkambi-zaak nu een academische casus is geworden bij een farmacieopleiding.”

Er wordt zachtjes geklopt. De elektricien komt binnen, hij heeft wat aanwijzingen nodig. Ramcharan staat op. Hij is ook de bouwbegeleider; hij heeft al veel ervaring opgedaan met de bouw van een kleiner lab beneden en heeft de productieruimte boven ontworpen.

13 juni

In de Utrechtse Jaarbeurs houdt het CBG de collegedag die Lebbink zo’n plankenkoorts bezorgt. Overal staan plukjes farmaciehoogleraren te discussiëren, lopen beleidsambtenaren rond met mappen en wandelen lobbyisten langs de tafels met koffiebekers. Een kwart van de aanwezigen is van een farmabedrijf, fluistert een medewerker van het CBG – maar wie ze zijn is onduidelijk. Waar de meeste deelnemers zich tijdens de vele publieke discussies voorstellen, zijn er mannen en vrouwen die dat niet doen – vermoedelijk zijn zij van de farmabedrijven.

Lebbink treedt twee keer in het krijt: een keer tegen een apotheker van een academisch ziekenhuis en een keer tegen een inspecteur van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Hij is duidelijk zenuwachtig. Af en toe ontsnapt hem een ‘eh’, en de microfoon houdt hij net iets te ver van zich af. Maar de zaal, die halfvol zit, luistert welwillend en geïnteresseerd. Zijn zenuwen verdampen, waardoor het de tweede keer veel beter gaat dan de eerste keer.

Lebbink herhaalt de ingestudeerde zinnen en voegt eraan toe: „Ceo’s van farmabedrijven denken alleen aan winst.” Dan roert zich een twintiger in een pak, die zich niet voorstelt. „Dat kun je niet zo zeggen, want wij weten toch niet hoe het toegaat in de boardroom”. Als Lebbink even later zegt dat Orkambi te duur is, reageert dezelfde man met: „Ik weet niet eens wat de prijs is. Dus als wetenschapper zeg ik dan: we weten niet of het medicijn de juiste prijs heeft.” Hij zegt niet bij welke universiteit hij zou werken.

CEO’s van farmabedrijven denken alleen aan winst

Een vrouw die zegt in de industrie te werken als adviseur voor de kwaliteitscontrole, vraagt: „Hoe kan een apotheek die kwaliteitscontrole ooit zo goed doen als de industrie?” Lebbink antwoordt: „We houden van elk product een dossier bij. Kom maar kijken in de apotheek.” De vrouw: „Ja, dat doe ik misschien wel.”

Na afloop komt Douwe Breimer, emeritus hoogleraar farmacie, naar zijn oud-student Lebbink toe en complimenteert hem met het Orkambi-initiatief en zijn optreden. Lebbink stamelt verlegen: „Dank u wel, professor.”

10 juli

Twee tv-ploegen bezoeken de apotheek. Tegenlicht van de VPRO en Dokters van morgen van de TROS . Voor het laatste programma komt presentator Antoinette Hertsenberg persoonlijk langs; ze is in het bijzonder geïnteresseerd in de medicinale cannabisolie die de apotheek produceert. Twee dagen later komt ook de Vlaamse omroep VRT langs voor de cannabisolie. In België is veel debat over het medicinale gebruik van cannabis en de apotheek heeft ook Belgische klanten voor zijn olie, die onder veel meer wordt gebruikt voor epilepsie en pijn.

3 augustus

Het AMC maakt bekend dat het zijn magistraal bereide middel terugtrekt. De inspectie heeft onzuiverheden gevonden. Het is vrijdagmiddag net na sluitingstijd als Lebbink hierover een appje krijgt van een vriendin. Hij schrikt. „Shit, wat een rotbericht.” Wat betekent dat voor hun eigen bereiding van Orkambi? Twee dagen later zijn Ramcharan en Lebbink in de apotheek. Ze willen weten wat de details zijn. Zijn de AMC-apothekers onzorgvuldig geweest? Lebbink belt enkele dagen later met de AMC-apotheker en is er na afloop van het gesprek van overtuigd dat het AMC zijn werk goed heeft gedaan. In de grondstof zat een minuscule onzuiverheid, die mogelijk niet schadelijk is maar die de inspectie niet kon negeren. „Jammer dat het AMC deze averij oploopt”, zegt Lebbink. Over zijn eigen Orkambi maakt hij zich geen zorgen. „Wij zijn nu natuurlijk ook superblij dat wij niet ‘overhaast’ te werk zijn gegaan.”

4 september

In het laboratorium maken werklui de vloeren. Eerst een ondervloer van wit cement met vezels, die lang moet drogen. Daarover komen blauwe kunststof tegels die perfect moeten aansluiten. De wit-met-blauwe kasten staan er al. „Zou ik de minister niet kunnen vragen om ons lab officieel te openen?” vraagt Lebbink zich af en besluit zijn contactpersoon bij de RVS hiervoor te polsen. De eerste analyses van de geleverde Orkambi-grondstoffen zien er goed uit; mogelijk is zelf synthetiseren helemaal niet nodig.

Zou ik de minister niet kunnen vragen om ons lab officieel te openen?

25 september

Lebbink is moe, onder meer door de eindeloze onderhandelingen met zorgverzekeraars over vergoedingen. Komt de minister naar de opening van het lab? „Ik hoop het, het zou een enorme erkenning zijn.” Hij heeft op aanraden van de beleidsmedewerker van de RVS op de website van het ministerie een speciaal formulier ingevuld. „Nu moet ik maar afwachten.”

Ramcharan komt binnen, gehaast. Hij heeft zojuist zijn vrouw en dochtertje van het vliegveld gehaald. „Ze waren naar Tenerife voor een korte vakantie. Ik zou meegaan, maar ben toch thuis gebleven. Er was hier veel te veel te doen.” Hij gaat in november wel met vakantie, als het lab klaar is.

Lebbink geeft een rondleiding. Waar de vorige keer nog maar enkele blauwe tegels lagen op de cementen ondervloer is de hele vloer nu bedekt. Het hele lab is ineens een spiegelpaleis van glazen wanden, kunststof werkbladen, metalen kranen en glanzende rvs-platen. We gaan van kamer naar kamer tot we bij de zuurkast zijn aanbeland: een groot werkblad dat met glazen deuren kan worden afgesloten. Daarbinnen zit een afzuiginstallatie. „Hierin gaan we geneesmiddelen synthetiseren”. Welke? „Op een gegeven moment waarschijnlijk Orkambi.”

3 oktober

De tv-makers van Tegenlicht komen deze woensdag nog eens langs, nu om te spreken met de twee jonge apothekers. De jonge vrouwen zijn duidelijk erg nerveus. Lebbink zegt dat ze een paar ‘oneliners’ moeten instuderen. „Zoiets als: ‘Ik ben apotheker en wil mijn patiënten zo goed mogelijk helpen met geneesmiddelen’.”

Een hoge ambtenaar van VWS laat weten dat het departement serieus kijkt naar de mogelijkheid om de minister de nieuwe ruimte te laten openen. Op zondagavond is de Tegenlicht-uitzending over het probleem van dure geneesmiddelen, waarin ook het Orkambi-initiatief van Lebbink wordt besproken. Lebbink krijgt een stroom appjes met steunbetuigingen van collega’s.

27 november

Lebbink oogt vrolijk en fris in zijn werkkamer. Hij is op vakantie geweest, en bij de apotheek gaat het voorspoedig. De minister komt naar de opening. Het staat nu definitief vast dat ze de goede grondstoffen voor Orkambi hebben gevonden. Op 16 januari, bij de opening, zouden ze Orkambi ter plekke kunnen maken. „Het lijkt me mooi als de minister de eerste tabletten maakt”. Het liefst voor de camera van het NOS Journaal. Maar of de minister wil …?”

Lees ook: Ziekenhuizen mogen nu zelf medicijnen maken en zo de farmaceut omzeilen 28 november

De IGJ publiceert een uitgebreid inspectierapport over het AMC en concludeert dat de magistrale bereiding mag, zolang aan gedetailleerde voorschriften is voldaan. Goed nieuws, vinden Lebbink en Ramcharan, die het rapport minutieus gaan bestuderen.

4 december

Lebbink en Ramcharan hebben deze dinsdagochtend een overleg gehad op het ministerie van VWS, over een andere bereiding, namelijk de cannabisolie die ze al jaren maken voor de overheid. Het was een leuk gesprek, zeggen beiden. Voor Ramcharan zich naar zijn werkkamer beneden haast, neemt hij met Lebbink de laatste ontwikkelingen door. Lebbink heeft vrijdag een gesprek gehad met een andere leverancier van grondstoffen, die in beeld is gekomen via een kennis bij een verzekeraar – altijd handig als terugval-optie. „Het was een leuk gesprek”, zegt Lebbink. „Maar het is onduidelijk hoe de grondstoffen uit China gesynthetiseerd zijn. En welke certificaten van zuiverheid we kunnen krijgen. Dat moeten we weten en dat heb ik als huiswerk meegegeven.” Hoe de openingsceremonie in januari precies zal verlopen, is onduidelijk. Maar zeker is dat de Transvaal Apotheek daarna kan beginnen met de productie van Orkambi – niet goedkoop, maar altijd goedkoper dan de fabrikant. En dan is het wachten op rechtszaken en de komst van de inspectie. En dan zegt Lebbink nog een keer vriendelijk en vastberaden: „Laat ze maar komen.”

Lees ook: Hoe een farmaceut de prijs van een oude pil vervijfhonderdvoudigde

• Mail de redactie

• Bewaar in leeslijst

Het bericht Paul Lebbink: ‘Laat de farmaceut maar komen met die rechtszaak‘ verscheen eerst op SIN-NL.

Is dr Ben Zylicz dr Death oftewel de dokter des DOODS?

Profileert zich ten onrechte als internist-oncoloog.
2016 vermeldt het BIG-register uitsluitend dat Zylicz arts is.
Hij gebruikt de titel internist dus al jaren onrechtmatig.

Was directeur -arts van hospice Rozenheuvel (onder auspicien van het Leger des Heils)1994-2004. Verrichtte palliatieve sedatie zonder toestemming van patient/familie, waardoor patient Lubertus Hankes voortijdig overleed 14 jan. 2000.
Van 2005-2011 was hij werkzaam in Dove House hospice in Hull, Engeland,  en van 2011-2015  in een hospice in Basel, Zwitserland. Zie website www.drbenzylicz.org

De vraag rijst waarom Zylicz op zijn LinkedIn profiel vrijwel zijn gehele arbeidsverleden verzwijgt.
Hij noemt nu slechts dat hij bij het Zwitsers Hospice in Basel werkte.
Wanneer een arts een andere baan neemt in het buitenland, hetgeen Zylicz aantoonbaar meerdere keren deed, dient de vraag gesteld worden: waarom?
Het is inmiddels een bekend gegeven dat artsen na een zeer ernstige medische fout, “noodgedwongen” naar een andere stad en ziekenhuis verhuizen, of zelfs naar het buitenland.
Wat is er aan de hand met dr Ben Zylicz? Op LinkedIn vermeldt hij dat hij internist is,  freelance palliative consultant is…….Informatie is welkom bij info at sin-nl.org

Dr Ben Zylicz doodde Lubertus Hankes vader van Sophie Hankes via een dodelijke injectie, zonder verzoek, zonder toestemming: zie www.drbenzylicz.org L.Hankes geboren 25 febr. 1919- overleden 14 jan. 2000 Slachtoffer van medische foutenZijn aandenken zij tot zegen

Medische fouten bij Lubertus Hankes 1919-2000, film SIN-NL 2009.

Het bericht Ter nagedachtenis aan Lubertus Hankes, 1919-2000 vermoord door dr Ben Zylicz verscheen eerst op SIN-NL.

OPEN BRIEF
Aan mevrouw Andrée van Es,
voorzitter UMCG,
politica Groen -Links ,
lid Raad van Toezicht Orde van advocaten

Onderwerp: disfunctioneren dr K. neuroloog UMCG

Geachte mevrouw van Es,

Hierbij vraag ik u uw verantwoordelijkheid te nemen, deze zaak grondig te onderzoeken en passende maatregelen te nemen.
Als voorzitter UMCG, prominent lid en politica van Groen -Links , als lid Raad van Toezicht Orde van advocaten hoort u bekend te zijn met het disfunctioneren van hoogleraar neuroloog Jan K.
Deze arts zich wijdt zich vanaf 2005 aan een openbare medische, juridische en financiële kruistocht tegen ondergetekende slachtoffer van een ernstige medische fout, dat zich nb al jaren als juriste en voorzitter van de stichting SIN-NL inzet voor de verbetering van patientveiligheid en kwaliteit van zorg.
Uit het artikel van stichting Geen Doofpot dd 28 12 2018 blijkt immers dat neuroloog K. van het  UMCG ernstig disfunctioneert.
Zijn wangedrag brengt schade toe aan de reputatie der artsen en aan de reputatie van het UMCG.
Hoogste tijd om zijn wangedrag en gebrek aan integriteit te onderzoeken.
Hierbij enkele voorstellen:
-Waarom herschrijft dr K. de medische geschiedenis in het medisch dossier en in zijn brief aan de revalidatiearts mei 2005? Nb de verwijsbrief van de revalidatie arts vermeldde de correcte medische geschiedenis en werd helder verwoord door patiente tijdens het consult.
-Waarom verzwijgt dr K. de arteria vertebralis dissectie, als gevolg waarvan ondergetekende aantoonbaar bewusteloos werd bij rechtsdraaiing van het hoofd, video opname beschikbaar?
-Waarom ontkent dr K de indicatie voor de operatie te weten bewusteloosheid bij rechtsdraaiing van het hoofd, en de diagnose van 2 top neurochirurgen Prof M. Samii Hannover Duitsland en Prof P. Jannnetta, Pittsburgh USA nl druk van de verwijde rechter vertebralis slagader op de hersenstam?
-Waarom is  dr K. niet op de hoogte van het bestaan druk op de hersenstam door vertebro dolicho ectasia een bekende neurologische aandoening?
-Waarom publiceert dr K. in zijn ingezonden brief in MC mei 2009 dat ondergetekende geen hem bekende neurologische aandoening heeft, ondanks de diagnose en operaties door de twee topneurochirurgen?
-Waneer neemt u maatregelen om het arrest van het Hof Arnhem 2012 vastgesteld door rechter raadsheer Mr H. Wammes, directe buurman van Prof dr R-J vd Gaag voorzitter artensorganisatie KNMG te vernietigen? 
NB dr K. incasseert hierdoor onrechtmatig 150.000 euro van ondergetekende en heeft zelf al jaren een maandelijks salaris van 10.000 euro.
-Waarom neemt of of neemt dr K. geen maatregelen na kennisname van het artikel over vertebralis dissectie in Medisch Contact zijn lijfblad, 11 april 2013 pag. 792,?
-Wanneer neemt u maatregelen tegen de aantoonbaar valse aangifte door dr K. tot strafrechtelijke vervolging van ondergetekende 2017 en 2018?

Lees het artikel van stichting Geen Doofpot  28 12 2018 en start per direct een integriteitsonderzoek naar het disfunctioneren van dr K.
Uiteraard ben ik bereid tot het verstrekken van nadere informatie.
In afwachting van uw bericht, vriendelijke groet,

Mr Sophie Hankes, 
voorzitter stichting SIN-NL

Het bericht Open brief aan mw Andrée van Es, voorzitter UMCG: onderzoek disfunctioneren neuroloog dr K. verscheen eerst op SIN-NL.